گفت و گو روزنامه همشهری با دکتر حمیدرضا ترابی درباره ی آلزایمر

مصاحبه روزنامه همشهری با دکتر حمیدرضا ترابی متخصص مغز و اعصاب

من چه کسی هستم؟ نشانی خانه ام کجاست؟ اسامی فرزندانم؟

هنوز حسین سرشار یادمان نرفته بازیگر سریال اجاره نشین ها، خواننده اپرا و دوبلور قدیمی، کسی که بالاخره این سؤال ها به طرف او نیز هجوم آوردند. ولی چه چیز باعث شد که او حتی نشانی خانه اش را به یاد نیاورد بعد هم سردرگمی و در نهایت مرگ. احتمالا فکر می کنید که او و تمام افرادی که به این وضعیت اسفناک دچار میشوند دچار فراموشی شدهاند. آلزایمر، بیماری است که اغلب ما آن را با نام فراموشی می شناسیم.
ولی آیا هر کسی که دچار فراموشی می شود، مبتلا به آلزایمر است؟
آلزایمر یک بیماری پیشرونده مغزی است که جمعیت زیادی را در جهان درگیر خود کرده است. سیر مخرب این بیماری و هزینه های ناشی از آن همه ساله در حال افزایش است. تخمین زده میشود که ۲۴ میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا باشند و ۸۴درصد از کل مرگ و میرها را تشکیل میدهند. امسال صدمین سالی است که این بیماری کشف شده است.
در رابطه با این بیماری، علل و عوامل و همچنین راهکارهای پیشگیری و درمانی آن با دکتر حمیدرضا ترابی، متخصص بیماریهای مغز و اعصاب مصاحبهای ترتیب دادهایم که با هم می خوانیم

زوال عقل چیست و چه علایمی دارد؟

در بیماری زوال عقل قوای عقلانی و توانایی ذهنی و شناختی کاهش پیدا میکند. تمام بیماران مبتلا به آلزایمر دچار زوال عقل هستند ولی هر بیماری که دچار زوال عقل است لزومأ مبتلا به آلزایمر نیست. در حقیقت آلزایمر به طور مجزا یکی از بیماریهای زوال عقل است.

زوال عقل به چه علتی رخ می دهد؟

علل زیادی باعث ایجاد زوال عقل میشوند. امروزه چون افراد مسن دچار کاهش و افت حافظه می شوند اکثر افراد یا حتی خانواده به او ماری آلزایمر میزنند. زوال عقل به دو دسته قابل برگشت و درمان پذیر و غیر قابل برگشت که سردسته آنها بیماری آلزایمر است تقسیم می شوند. علل قابل برگشت این بیماری شامل مسمومیت با الکل و دارو، افسردگی، افزایش آب مغز، اختلالات هورمونی بخصوص تیروئید، کمبود تغذیه بخصوص ویتامین B۱۲ سکته مغزی، عفونت مغزی و اختلالات اعضای بدن مثل کبد و کلیه است. در نتیجه علل غیر قابل برگشت نیز مغز به صورت پیشرونده تحلیل میرود، چروکیده شدن مغز و اختلال در حافظه و شناخت فراموشی و اختلالات رفتاری و ناتوانی به صورت زمین گیر شدن همگی باعث ابتلاء فرد به بیماری آلزایمر می شوند.
از علل دیگر زوال عقل غیر قابل بازگشت پارکینسون همراه زوال عقل، بیماری ایدز، ام.اس پیشرفته و ضایعات عروقی متعدد و سکتههای مغزی متعدد است.

چه تفاوتی بین فراموشکاری طبیعی در سنین پیری و آلزایمر وجود دارد؟

آلزایمر در سنین بالا مشخصات خاصی دارد که توسط مشاهدات پاراکلینیک از جمله معاینه بیمار، CT اسکن و MRI به تشخیص این بیماری می رسیم. در مورد بیماران مسن که فراموشی دارند میتوان عللی از جمله افسردگی را بیان کرد. به هر حال با معاینات دقیق و انجام آزمایشها، تصویربرداری از مغز و بخصوص استفاده از تکنیکهای جدید تشخیصی، می توان به وجود آلزایمر در بیمار پی برد.
هم اکنون نیز شیوه نوین تشخیصی که تازه به ایران آمده انجام «Volumetric MRI» یا اندازه گیری حجم مغز است. این روش کاهش حجم سلولهای مغز را نشان میدهد که میزان کاهش این سلولها وجود بیماری آلزایمر را تایید می کنند. از دیگر روشهای تشخیصی استفاده از تست هوش و تستهای روان شناسی است که وجود آلزایمر یا بالعکس بیماری افسردگی در سن بالا را در این افراد توجیه می کند.

آلزایمر بیشتر بر روی حافظه کوتاه مدت بیمار تاثیرمی گذارد یا بر روی حافظه قدیمی و بلند مدت او؟

در ابتدا وقتی بیمار به کلینیک مراجعه می کند، اولین علامت فراموشی بیشتر در حافظه نزدیک و کوتاه مدت او نمود پیدا می کند به این صورت که بیمار شیء را در اتاقش جا میگذارد، برای پیدا کردن مجدد آن شیء مدام از اطرافیانش سؤال می کند. ولی به تدریج حافظه بلند مدت و دور این افراد نیز دچار مشکل میشود به طوری که بعد از مدتی این بیماران حتی اسامی فرزندانشان را هم فراموش میکنند و نسبت به زمان و مکان هیچگونه آگاهی ندارند. اختلال در منطق، قضاوت، توانایی محاسبه، نوآموزی، مشکل در تکلم، عدم درک و حتی عدم کنترل مدفوع و ادرار به تدریج به سراغ این بیماران می آید.

سن شروع این بیماری تقریبا چه سنی است و زنان را بیشتر درگیر می کند یا مردان؟

این بیماری حدودا از سن ۷۰- ۶۰ سالگی شروع میشود. البته شروع آلزایمر زیر ۶۰ سال و بالای ۷۰ سال هم گزارش شده است. آلزایمر هم در زنان و هم مردانبه یک نسبت دیده می شود.

در مورد آلزایمر بیشتر چه عللی شناخته شده هستند؟

بطور کلی تا به حال برای این بیماری علت خاصی بن مطرح نشده است. اگر چه در ژنتیک افراد خانواده ت این بیماران یک سری تغییرات بافتی وجود دارد ولی تغییرات کروموزومی که منجر به بروز بیماری آلزایمر شوند مطرح نیست، پس آلزایمر علت ارثی ندارد و علت دیگری نیز تا به حال برای آن ذکر نشده است. فرضیه تاثیر آلومینیوم موجود در آب آشامیدنی یا لوله های آب و یا بعضی از ظروف در ایجاد بیماری آلزایمر نیز هنوز اثبات نشده است.

پرستاری از مبتلایان به آلزایمر در منزل و در آسایشگاه چه اقداماتی را در بر می گیرد؟

در این رابطه اولین قدم توجيه بیمار و همچنین اطرافیان او نسبت به وجود بیماری است. زیرا عدم آگاهی اطرافیان نسبت به وجود بیماری باعث ایجاد دردسرهای متعددی از سوی مبتلایان به آلزایمر میشود. دومین اقدام، مسائل بهداشتی این بیماران است چون این افراد در مراحل پیشرفته بیماری نمی توانند مسائل بهداشتی خود را رعایت کنند. تغذیه سالم تر از مهمترین اقدامات در پرستاری این بیماران است چون پرخوری با کم خوری مفرط و سوء تغذیه این افراد را در معرض خطر قرار می دهد. در مراحل پیشرفته به علت افزایش توهم و هذیان ممکن است آلزایمری ها برای افراد خانواده و از جمله فرزندان مزاحمت هایی را ایجاد کنند. توصیه میشود زمانی که بیمار دیگر شناختی نسبت به اطرافیان ندارد به آسایشگاه منتقل شود البته با رضایت اطرافیان و خانواده این افراد باید به چند علت به آسایشگاه منتقل شوند چون بیمار در صورت بیقراری در محیط آسایشگاه با وجود پرستاران کنترل می شود. اقدامات پرستاری در آسایشگاه نیز شامل فیزیوتراپی – کاردرمانی ماساژ بدن و مصرف داروی به موقع است.

آلزایمر تا چه حد منجر به ایجاد اختلالات در افراد مبتلا میشود و آیا در این صورت رفتار درمانی در آنها موثر است؟

وجود اختلالات شخصیتی در این افراد انکارناپذیر است. آلزایمری ها به علت عدم آگاهی در قضاوت و فقدان قدرت شناخت تدریجا دچار توهم و هذیان میشوند و ممکن است آسیب های جدی را به خود و دیگران وارد کنند. افسردگی و اضطراب نیز از جمله اختلالات روانشناختی هستند که در این بیماری ظهور می کنند. در مورد تاثیر رفتار درمانی در این افراد نیز باید گفت که چون آنها نسبت به بیماری خود هیچ گونه آگاهی ندارند رفتار درمانی نمی تواند مؤثر باشد. ولی مداخلات روانشناختی هم برای بیماری و هم برای خانواده او بسیار مهم است. مشاهده فردی و خانوادگی نیز موجب به تاخیر افتادن بستری شدن بیماران در آسایشگاه به مدت تقریبا یک سال می شود.

احتمال بروز آلزایمر در چه کسانی کمتر است؟

بیشتر افراد تحصیل کرده و افرادی که مطالعه روزانه دارند و تغذیه سالم را رعایت می کنند، استرس کمی را تجربه میکنند و از یک سری از ویتامین ها مثل B۱۲ و اکسیدان استفاده میکنند، نسبت به دیگران در آینده کمتر به آلزایمر مبتلا می شوند.

آخرین روشهای درمانی تایید شده و اثر بخش در مورد این بیماران کدامند؟

آلزایمر درمان خاصی که بتواند روند بیماری را به طور کلی متوقف کند، ندارد. درمان این افراد بیشتر به صورت درمانهای حمایتی و تاخیر در روند پیشرفت بیماری است.
تجویز ویتامین های BEC و فولیک اسید توسط پزشک در دوزهای مناسب و بهداشت جسمی و تغذیه ای باید در نظر گرفته شوند. در حال حاضر نیز جدیدترین داروهای در نظر گرفته شده و قابل دسترس در جهان برای این بیماران شامل ممانتین، اکسلون، آری سپت، رمینیل است.
به طور کلی آلزایمر شامل سه مرحله خفیفه، متوسط و شدید است و بیمار هر چه در مرحله خفیف و اولیه مراجعه کند بهتر میتوان جلوی پیشرفت بیماری را گرفت.